Αξίες σε μετάβαση: Μια κοινωνιολογική ματιά στη σχέση γονιών & νέων ενηλίκων

Πολλοί γονείς παρατηρούν ότι μιλούν στα παιδιά τους —χωρίς να νιώθουν πως πραγματικά επικοινωνούν. Οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες φαίνεται να μιλούν μια άλλη γλώσσα, έχουν άλλες προτεραιότητες, άλλες ανησυχίες, άλλες αξίες. Για την γενιά των Boomers (γεννημένοι μεταξύ 1946–1964) και τη γενιά των Generation X (γεννημένοι μεταξύ1965–1980) , η ασφάλεια, η σταθερή εργασία και η πρόοδος υπήρξαν αυτονόητα ιδανικά· για τη Generation Z (γεννημένοι μεταξύ 1997–2012), όμως, η ευτυχία μετριέται μέσα από την αυθεντικότητα, την ψυχική ισορροπία, την προσωπική αναζήτηση και τη δυνατότητα να ανήκεις σε έναν πιο δίκαιο κόσμο.

Αυτή η μετατόπιση δεν είναι απλώς “μια φάση ή τάση της σημερινής νεολαίας”, αλλά αντανάκλαση ενός βαθύτερου κοινωνικού μετασχηματισμού. Οι αξίες δεν είναι αιώνιες — είναι κοινωνικά κατασκευασμένες και διαμορφώνονται από την εποχή, την οικονομία, την τεχνολογία, τα συλλογικά αφηγήματα. Έτσι, κάθε γενιά είναι φορέας ενός διαφορετικού τρόπου να βλέπει τον κόσμο και να κατασκευάζει την ταυτότητά της μέσα σε αυτόν. Πολύ συχνά, εκεί όπου οι γονείς βλέπουν ρίσκο, οι νέοι βλέπουν ελευθερία· εκεί όπου οι παλαιότεροι αναζητούν σταθερότητα, οι νεότεροι διεκδικούν νόημα.

Αυτό το κείμενο επιχειρεί να φωτίσει τη μεταβολή των αξιών από τους Baby Boomers και τη Generation X προς τη Generation Z, θέλοντας ταυτόχρονα να προτείνει ένα πλαίσιο κατανόησης: πώς οι γενιές, αντί να εγκλωβίζονται στη μεταξύ τους απόσταση, μπορούν να αναγνωρίσουν ότι κάθε αξία, παλιά ή νέα, είναι ένας διαφορετικός και εξελικτικά χρήσιμος τρόπος για να εκφράσουμε την ίδια ανθρώπινη ανάγκη — να ζούμε με νόημα και να συνδεόμαστε αληθινά.

Συγκριτική Ανάλυση Αξιών ανά Γενιά

Baby Boomers (1946–1964)

Κοινωνικό πλαίσιο: Μεταπολεμική ανάπτυξη, οικονομική σταθερότητα, άνοδος μεσαίας τάξης. Κύριες αξίες:

• Σκληρή δουλειά και αφοσίωση στην καριέρα.

• Αξιοπιστία και σταθερότητα (στη δουλειά, την οικογένεια, τις σχέσεις).

• Πίστη στους θεσμούς (κράτος, εκκλησία, εργασία, οικογένεια).

• Υλική επιτυχία ως δείκτης επιτυχίας στη ζωή.

• Σεβασμός στην ιεραρχία και στις κοινωνικές νόρμες.

Σύνθημα εποχής: «Δούλεψε σκληρά και θα ανταμειφθείς.»

Generation X (1965–1980)

Κοινωνικό πλαίσιο: Ύφεση στη βιομηχανία, αύξηση διαζυγίων, άνοδος της τεχνολογίας. Κύριες αξίες:

• Ανεξαρτησία και αυτονομία — μεγάλωσαν πιο “μόνοι”.

• Σκεπτικισμός απέναντι σε θεσμούς και αυθεντίες.

• Ισορροπία εργασίας–ζωής, όχι υπερβολική αφοσίωση στη δουλειά.

• Αξία στην πρακτικότητα και την ευελιξία.

• Ατομική ευθύνη αλλά και αμφισβήτηση των κανόνων.

Σύνθημα εποχής: «Μην περιμένεις τίποτα από κανέναν — κάν’ το μόνος σου.»

Generation Z (1997–2012)

Κοινωνικό πλαίσιο: Πλήρης ψηφιοποίηση, παγκοσμιοποίηση, κλιματική κρίση, κοινωνική ανισότητα, αστάθεια. Κύριες αξίες:

• Αυθεντικότητα και ατομική έκφραση (να είσαι ο εαυτός σου).

• Ποικιλομορφία, συμπερίληψη και ισότητα (αντιρατσισμός, LGBTQ+ υποστήριξη).

• Ψυχική υγεία και ευεξία

• Ευαισθησία για το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη.

• Γρήγορη προσαρμοστικότητα και τεχνολογική ευχέρεια.

Σύνθημα εποχής: «Η επιτυχία δεν έχει νόημα χωρίς αυθεντικότητα και ισορροπία.»

Αναλυτικότερα,  οι Baby Boomers και η Generation X μεγάλωσαν σε κοινωνίες όπου κυριαρχούσαν η οικονομική ανάπτυξη, η αστική σταθερότητα και η πίστη στους θεσμούς. Το αφήγημα της επιτυχίας συνδέθηκε με την εργασία, την καριέρα, την ιδιοκτησία και την υλική πρόοδο. Η συλλογική κατασκευή της «καλής ζωής» βασιζόταν στην ατομική προσπάθεια και στην κοινωνική κινητικότητα — το αξιακό τρίπτυχο «δουλειά, σπίτι, οικογένεια» αποτέλεσε τη βάση της ταυτότητάς τους (Inglehart, 1997).

Με την πάροδο των δεκαετιών, όμως, οι ίδιες γενιές βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν οικονομικές κρίσεις, τεχνολογική ανασφάλεια και πολιτική απαξίωση. Οι θεσμοί που κάποτε υποσχέθηκαν σταθερότητα —το κράτος, η αγορά εργασίας, η εκπαίδευση— άρχισαν να χάνουν τη νομιμοποίησή τους. Αυτό οδήγησε σε μια αξιακή κόπωση: μια συλλογική απογοήτευση, η οποία εκφράζεται συχνά ως πεποίθηση ότι «τα πράγματα δεν αλλάζουν». Αυτή η στάση δεν είναι ατομική απαισιοδοξία, αλλά κοινωνικά κατασκευασμένη ταυτότητα της “χαμένης πίστης” στους θεσμούς που οι ίδιοι οι Boomers και οι X ανέδειξαν.

Αντίθετα, η Generation Z συγκροτείται μέσα σε μια ριζικά διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα — ψηφιακή, παγκοσμιοποιημένη και εξαιρετικά ασταθή. Η γενιά αυτή επανακατασκευάζει την έννοια της αξίας μέσα από την αυθεντικότητα, την ποικιλομορφία, τη συλλογικότητα, τη ρευστότητα και την ψυχική ευεξία. Ενώ για τους Boomers και τη Generation X η επιτυχία ήταν εξωτερικά μετρήσιμη (εισόδημα, καριέρα, κύρος), για τη Generation Z είναι εσωτερικά νοηματοδοτημένη — αφορά την προσωπική ταυτότητα, το νόημα και τη συλλογική δράση (Twenge, 2017).

Αυτό δημιουργεί μια βαθιά γενεακή σύγκρουση νοημάτων. Η Generation Z προτείνει ένα νέο αξιακό σύστημα που απορρίπτει τον οικονομικό πραγματισμό και προτάσσει το βίωμα και την κοινωνική ευαισθησία. Όμως, η πρότασή της συχνά απορρίπτεται πρώτα από τους ίδιους τους γονείς της —Boomers και Gen X— που την αντιλαμβάνονται ως απειλή προς τις αξίες που νομιμοποίησαν τη δική τους ταυτότητα. Οι νεότεροι εμφανίζονται «ουτοπικοί», «αδιάφοροι» ή «τεμπέληδες» στα μάτια των παλαιότερων, ενώ στην πραγματικότητα επαναπροσδιορίζουν κοινωνικά το νόημα της προόδου και της ανθρώπινης ευημερίας.

Η κοινωνιολογική ένταση που παράγεται εδώ δεν είναι ηλικιακή: αφορά τη σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών κοινωνικά κατασκευασμένων πραγματικοτήτων. Οι Boomers και η Generation X υπερασπίζονται τη σταθερότητα των θεσμών που κάποτε τους εξασφάλισαν κοινωνική συνοχή, ενώ η Generation Z επιχειρεί να τους αποδομήσει και να προτείνει νέα νοήματα προσαρμοσμένα σε έναν μετανεωτερικό κόσμο αβεβαιότητας. Έτσι, η σύγκρουση των γενεών αντικατοπτρίζει το διαχρονικό ζήτημα της ανακατασκευής του κοινωνικού νοήματος: κάθε νέα γενιά δεν απορρίπτει απλώς τις παλιές αξίες — αναδημιουργεί το κοινωνικό συμβόλαιο της εποχής της.

Από τη σύγκρουση στη συνομιλία

Η σύγκρουση των γενεών δεν εκφράζεται μόνο στο δημόσιο, κοινωνικό ή οικονομικό πεδίο· εισχωρεί βαθιά στην καθημερινότητα των οικογενειακών σχέσεων και στον τρόπο αλληλεπίδρασης και σύνδεσης μεταξύ γονιών, εφήβων και νέων ενηλίκων. Οι γονείς –αντιπροσωπεύοντας τους Boomers ή τη Generation X– συχνά προσεγγίζουν τα παιδιά τους μέσα από αξίες που οι ίδιοι έμαθαν να θεωρούν αυτονόητες: τη σταθερότητα, την πειθαρχία, την ασφάλεια. Αντίθετα, οι νέοι της Generation Z και μέσω της διεργασίας αυτονόμησής τους διεκδικούν έναν κόσμο ρευστό, εκφραστικό, προσανατολισμένο στο βίωμα και όχι στην απόδοση. Έτσι, η επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών γίνεται πεδίο συνάντησης διαφορετικών κοινωνικά κατασκευασμένων αξιών και νοημάτων.

Η γεφύρωση αυτών των κόσμων δεν προϋποθέτει την ομοφωνία, αλλά τη συνδιαμόρφωση νέων νοημάτων, μέσα από την ανοιχτή συνομιλία, χωρίς απόλυτες βεβαιότητες και αυθεντίες. Οι γονείς μπορούν να αναγνωρίσουν ότι οι αξίες τους δεν είναι απαραίτητα “σωστές” αλλά ιστορικά διαμορφωμένες, ενώ οι νέοι ίσως κατανοήσουν ότι η αντίσταση των γονιών τους πηγάζει από φόβο απώλειας του νοήματος που έδωσε συνοχή στη δική τους ταυτότητα.

Μέσα από αυτή τη διαγενεακή συνομιλία, μπορεί να αναδυθεί ένα νέο αξιακό πλαίσιο όπου η σταθερότητα των Boomers, η ρεαλιστική αυτονομία της Gen X και η δημιουργική ευαισθησία της Gen Z συνυπάρχουν. Στο σχεσιακό επίπεδο, ο διάλογος και η αναγνώριση των διαφορετικών αξιακών αφηγήσεων καθιστούν εφικτή μια συνεταιρική σχέση συνεχόμενης μάθησης και εξέλιξης. Μέσα σε αυτή τη δυναμική, οι σχέσεις γονέων–παιδιών μπορούν να μεταμορφωθούν από πεδίο παρεξηγήσεων σε χώρο αμοιβαίας κατανόησης, όπου οι αξίες δεν συγκρούονται αλλά συνδιαμορφώνονται, προετοιμάζοντας ένα αναδυόμενο μέλλον που να μπορεί να βιώνεται η σταθερότητα ταυτόχρονα με την προσαρμοστικότητα, ποικιλομορφία και αλλαγή, με άξονα την ευημερία των ανθρώπινων κοινοτήτων.

Βιβλιογραφία

• Berger, P. L., & Luckmann, T. (1966). The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. Anchor Books.

• Zygmunt Bauman, (2017). Ρευστοί Καιροί: Η Ζωή την Εποχή της Αβεβαιότητας, Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

• Inglehart, R. (1997). Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies. Princeton University Press.

• Mannheim, K. (1952). The Problem of Generations. In Essays on the Sociology of Knowledge (pp. 276–322). Routledge.

• Strauss, W., & Howe, N. (1991). Generations: The History of America's Future, 1584–2069. William Morrow.

• Twenge, J. M. (2017). iGen: Why Today’s Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy—and Completely Unprepared for Adulthood. Atria Books.

• Pew Research Center. (2023). How Generations Differ in Their Values and Priorities.